Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog sayfasında yayımlanan bir tahlilde, son sıkılaşma periyodunda gerçek bölümde temerrüt oranlarında kayda paha bir artış yaşanmadığı ve firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal durumlarının bu görünümde tesirli olduğunu değerlendirildi.
TCMB’de genel müdür yardımcısı olarak nazaran yapan Altan Aldan ve müdür olarak vazife yapan Kadir Gürci ve genel müdür olarak vazife yapan Ünal Seven tarafından kaleme alınan “Parasal Sıkılaşma, Temerrüt Riski ve Firmaların Konut Satışı” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.
Yazıda ayrıyeten, son devirde firmaların konut satışlarının tarihî ortalamanın altında seyretmesi ve toplamdaki hissesinin gerilemesi de bu değerlendirmeyi desteklediği açıklandı.
TCMB’nin blog yazısında şunlar denildi:
Parasal sıkılaşma periyotlarında gerçek bölüm firmalarının riskliliğinde artış gözlenebiliyor. Bu artışın ölçüsü, sıkılaşmanın boyutunun yanı sıra firmaların sıkılaşma başlangıcındaki finansal durumlarına da bağlı. Bu yazıda son sıkılaşma devrinde gerçek kesim risklilik göstergelerindeki gelişmeleri tahlil ederken, firmaların temerrüt riskini azaltmak için varlık satışlarına yönelip yönelmediğini de konut satışlarına odaklanarak inceliyoruz.
Firmalar son nakdî sıkılaşma döngüsüne, nispî olarak düşük borçluluk ve yüksek kârlılık oranları ile girdi. 2009 yılından itibaren artış eğilimi sergileyen ve 2021 yılında tarihi doruğuna ulaştıktan sonra süratle gerileyen mali borçların toplam etkinlere oranı, 2023 yılında tarihî ortalamaların altındaydı. Ayrıyeten, faaliyet kâr marjı tarihi yüksek düzeyini korurken net döviz durum açığı da epeyce gerilemişti. Bu durum gerçek dalın ilgili periyoda güçlü finansal tamponla girdiğine işaret ediyor. Bununla birlikte, son devirde net döviz konum açığında yaşanan artışı ve öncü göstergelerin işaret ettiği üzere firmaların kârlılığındaki düşüşü not etmekte yarar var.
Reel bölümün son sıkılaşma devrine güçlü finansal tamponla girmesinin tesirleri, temel temerrüt göstergelerinde gözlenebiliyor. Hakikaten karşılıksız çek oranı nakdî sıkılaşmanın birinci aylarında artmakla birlikte tarihî ortalamasının epeyce altında kalmayı sürdürdü ve 2024 ağustos ayından sonra da bir ölçü düştü. Firmaların takipteki kredilerinin toplam ticari kredilere oranı ise, 2023 sonunda en düşük tarihi düzeylerine gerilemişti. Kelam konusu oran son periyotta sonlu bir artış göstermekle birlikte hala tarihî ortalamasının çok altında. Özetle, mevcut datalar sıkılaşma periyodunda gerçek bölümün temerrüt açısından kıymetli bir artış yaşamadığına işaret ediyor.
Temerrüt göstergelerindeki bu görünüme, finansal tamponların yanı sıra firmaların temerrütten kaçınmak için varlık satışına yönelmesi de neden olmuş olabilir. Bunu anlamak gayesiyle, firmaların konut satışlarına bakıyoruz. Şayet firmalar varlık satışına yöneliyorsa birinci etapta üretim faaliyetlerinde kullanılmayan, ticari alacaklara karşılık edinilen ya da yatırım emelli satın alınmış konutların elden çıkarılması makul bir seçenek. Ayrıyeten en son eserleri konut olan inşaat firmaları da temerrüt riski yaşamaları durumunda ellerindeki konut stokunu süratli bir halde eriterek nakdi varlıklarını güçlendirmeye çalışabilir. Bu nedenle mali sıkılaşma periyotlarında firmaların konut satışlarının gerçek şahıslara kıyasla daha fazla artması beklenebilir.
Bu çerçevede, tapu datalarını kullanarak konut satışları içerisinde hukuksal şahısların hissesini hesaplıyoruz. 2018 öncesinde yüzde 20 civarında seyreden hukukî şahısların yıllık konut satışlarındaki hissesi, sıkılaşma devrinde artarak 2019 yılının nisan ayında yüzde 24,3 ile tarihi doruğuna ulaşmıştı. Sonrasında yüzde 20’nin altına inen kelam konusu hissenin son sıkılaşma periyodunda bir artış sergilemediği anlaşılıyor. Hatta son aylarda bir gerileme de kelam konusu ve 2025 nisan ayı prestijiyle bu hisse yüzde 15,6 düzeyinde. Datalar incelendiğinde, son periyotta toplam konut satışlarında kaydedilen artışın büyük ölçüde gerçek bireyler kaynaklı olduğu anlaşılıyor. Buradan hareketle, firmaların temerrüde düşmemek için varlık satışına yönelimlerinde besbelli bir hareket görülmediği söylenebilir.
Özetle, son sıkılaşma periyodunda gerçek bölüm temerrüt oranlarında kayda paha bir artış yaşanmadı. Firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal durumlarının bu görünümde tesirli olduğunu kıymetlendiriyoruz. Son periyotta firmaların konut satışlarının tarihi ortalamanın altında seyretmesi ve toplamdaki hissesinin gerilemesi de bu değerlendirmemizi destekliyor.
